Phân tích tấn bi kịch của người tri thức nghèo

Đề bài: Phân tích bi kịch của người trí thức nghèo trong xã hội cũ qua nhân vật Hộ trong truyện ngắn “Đời lãnh đạo” của Nam Cao.

Giai đoạn văn học 1930-1945, không ai vượt qua Nam Cao trong việc miêu tả tấn bi kịch của người trí thức, nhất là người trí thức nghèo trong xã hội cũ.

Chỉ xét truyện ngắn “Người lãnh đạo” (in lần đầu vào cuối năm 19431, chúng ta cũng có thể nhận ra bi kịch ấy với nhiều nghịch cảnh, bế tắc, đau thương.

Hồ, nhân vật chính của “Lãnh đạo”, là một nhà văn tài năng và nhiệt tình. Người đọc có thể nhận ra ở Hồ nhiều nét tự truyện của chính Nam Cao. Hộ đã viết được những tác phẩm có giá trị, được bạn bè cùng nghề và bạn đọc yêu mến, động viên. Nhưng, không muốn dừng lại ở bất kỳ giai đoạn thành công nào, không bao giờ hài lòng với những gì đã viết ra, Hồ luôn khao khát đạt đến sự hoàn thiện tột bậc của nghệ thuật. Các hộ dân khao khát nghĩ ra một công trình làm lu mờ tất cả các công trình cùng thời điểm.

Tận tụy phục vụ nghệ thuật. Đối với Hồ, nghệ thuật là tất cả, trên hết là đam mê nghệ thuật cao nhất, loại trừ mọi đam mê khác. Công việc hàng ngày của Hộ chỉ có hai việc: đọc và viết, không đọc thì đọc, không đọc thì viết; đọc để hoàn thiện hơn nữa ngòi bút của mình, đọc để thưởng thức vẻ đẹp đích thực, vẻ đẹp cao cả của văn học, nghệ thuật; viết để sáng tạo, để bày tỏ khát vọng cao đẹp của mình về văn học thế giới. Đọc và viết, Hồ quên hết cuộc đời nhỏ nhen, mọi khó khăn, nghèo khổ của một nhà văn nghèo. Theo Hồ, ngay cả cái nghèo đó cũng là một cái hay, cái đẹp của một nhà văn, một người hy sinh hết mình vì văn học nghệ thuật.

Anh (và cả Nam Cao nữa) có phải là một cây bút nghệ thuật không? Không. Vì đối với Hồ, nghề văn thực sự là một nghề cạo đẹp ở đời, một nghề có ý nghĩa phục vụ con người, phụng sự nhân loại ở mức độ cao. Nó làm cho con người giàu có hơn, cao thượng hơn, từ bi và vị tha hơn, gần gũi nhau hơn. Hồ đòi hỏi rất cao và không bao giờ hài lòng với chính mình, vì cái đẹp, vì sự tuyệt đối của nghệ thuật, đồng thời vì trách nhiệm cao cả với bạn đọc, với nhân loại mà ông phụng sự. Đối với Household, việc giới thiệu đến người đọc một tác phẩm mờ nhạt, nông cạn và hơn nữa là lối viết kém cỏi là một sự thiếu lương tâm, tệ hơn nữa là một sự lừa đảo. Không muốn chỉ là một tay thợ lành nghề trong nghề văn, Hồ muốn tìm những nguồn chưa khơi, sáng tạo những cái chưa ai sáng tạo. Một cuộc đời sống có hoài bão như cụ Hồ, luôn phấn đấu vươn tới, hoàn thiện, luôn thấy sự mâu thuẫn giữa việc đã làm và việc nên làm, luôn tìm cách loại bỏ sự vươn tới; Chỉ thế thôi cũng đủ làm người ta khắc khoải, đủ làm người ta buồn, đôi khi thấy vụn vỡ. Nhưng đâu chỉ có vậy, bi kịch của Hồ còn lớn hơn nhiều!

Là người tôn thờ cái đẹp và sự cao thượng trong văn chương, Hồ cũng muốn sống đẹp đạo làm người. Và Hồ đã có một hành động nhân ái cao đẹp. Cô đã cứu lấy danh dự của Tú, cứu mạng Tú và cõng anh về khi anh cần họ nhất. Là một người chồng, người cha, Hồ muốn Tú và các con được hạnh phúc, ít nhất là không đau khổ, không khổ sở.

Nhưng Hồ đã làm gì? Từ càng khốn khổ, càng tiều tụy, xanh xao vì thiếu thốn, đói khát. Những đứa trẻ nhà Hồ ngày càng ốm yếu bệnh tật. Nguyên vừa nhìn thấy cảnh đó đã thấy đau xót, đầy bi kịch, bi kịch của một người muốn làm điều tốt, muốn hạnh phúc cho người khác mà không làm được.

Tuy nhiên, bi kịch chính của Hồ là ở đây: sự mâu thuẫn giữa khát vọng nghệ sĩ và khát vọng làm người tốt. Để có tiền nuôi vợ con (dù chỉ đến mức thiếu đói), Hộ phải lao vào viết những tác phẩm mà viết xong đã ngán ngẩm. Hộ phải tự chống lại mình, vi phạm những tiêu chuẩn mà mình đặt ra cho mình với tư cách nghệ sĩ. Viết vì tiền, viết vội, viết cẩu thả, đó là điều không thể tha thứ, không thể bào chữa được đối với Hồ. Nhưng để trở thành một nghệ sĩ chân chính? Để rồi, anh ta phải ruồng bỏ vợ con, thậm chí còn tàn nhẫn với vợ con. Nhưng như thế, đối với Hồ, đó là sự hèn nhát, vô lương tâm và không thể tha thứ được. House chưa bao giờ tuyên bố như một tiêu chuẩn sống: Kẻ mạnh là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình. Hộ không thể chọn một trong hai con đường: hy sinh nghệ thuật để làm người chồng, người cha tốt, hoặc hy sinh phận người vì vẻ đẹp tột đỉnh của nghệ thuật, làm một con người vô tâm, vô trách nhiệm. Cả hai trách nhiệm trong Hộ gia đình đều có ý thức cao. Các hộ gia đình không có quyền, và không thể chọn lấy và hy sinh bất kỳ phần nào. Đó là nơi bi kịch triền miên của Hồ. Trên cả hai khía cạnh trách nhiệm, Hộ cảm thấy rằng họ đang ở mức tồi tệ nhất. Chính vì thế Hồ luôn tự lên án và sỉ vả mình. Bi kịch đó trở thành nỗi uất ức trong Hồ, có lúc bùng phát. Lúc đó trong cơn say, Hồ đã chọn một, và muốn tìm một sự giải thoát tột cùng nhất. Nhưng rồi say tỉnh giấc, tình vẫn thế, cái vòng luẩn quẩn vẫn thế, có vẻ nặng nề, bi đát hơn.

Di sản kết thúc bằng cảnh Hồ tỉnh rượu sau cơn say (bao nhiêu lần trước?), Hồ khóc trước dáng ngủ đau khổ của Tú, trong vòng tay gầy guộc của Tú. Ngay cả Tú cũng khóc. Cô khóc vì hối hận vì đã quá thất lễ với Tú. Nhưng lý do chính, chắc hẳn Hồ đã khóc cho nỗi đau của mình, khóc cho sự bế tắc và đẹp đẽ nhất của mình. Rồi cũng từ Tú, Tú cũng khóc vì cô đã lờ mờ nhận ra điều đó.

Đời thừa có phải là bi kịch muôn thuở của người trí thức? Liệu con người có thể vừa sống với hoài bão lớn lao cống hiến cho sự nghiệp, vừa sống với cái tôi tốt đẹp của mình? Rất tốt. Thế thì nguyên nhân bi kịch của họ Hồ là do đâu? Chính trong ngõ hẹp bế tắc của cuộc đời. Cái vòng luẩn quẩn mà xã hội đã khép lại trước ngưỡng cửa của những người trí thức nghèo trong xã hội cũ, nhất là xã hội Việt Nam giai đoạn 1930-1945.

Với Đời sống phụ, Nam Cao đã để lại cho chúng ta một bức tranh hiện thực, đồng thời để lại cho chúng ta một thông điệp. Người ta có thể sống mà không cảm thấy rằng cuộc sống của mình là dư thừa; không cảm thấy rằng cuộc sống là một cuộc sống lãng phí, một cách chết. Để làm được điều đó, chúng ta phải rũ bỏ hết những luẩn quẩn, bế tắc của cuộc sống. Cuộc nổi dậy tháng Tám đã thành công.

Xem thêm các bài văn mẫu lớp 12 luyện thi THPT Quốc gia:

doi-lose.jsp

Các bộ đề lớp 12 khác