Top 2 bài Phân tích cảnh thu và tình thu trong bài thơ Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến hay nhất – Ngữ văn lớp 11

Đề bài: Phân tích cảnh thu và tình trong câu cá mùa thu

Bài giảng: Câu cá mùa thu – Cô Thúy Nhàn (giáo viên )

Nguyễn Khuyến là người học rộng, tài cao nhưng chỉ làm quan hơn mười năm rồi về quê dạy học. Ông để lại một sự nghiệp sáng tác phong phú hơn 800 bài thơ, chủ yếu là thơ lục bát, cả thơ chữ Hán và thơ Nôm. Một chủ đề quan trọng trong sáng tác của ông là thơ viết về làng quê và một trong những bài thơ đó không thể không kể đến là bài Câu cá mùa thu.

Bài thơ nằm trong chùm thơ mùa thu của Nguyễn Khuyến gồm ba bài: Thu vịnh, Thu ẩm và Thu tiết. Cả ba bài thơ đều được sáng tác trong thời gian tác giả nhập thất tại quê nhà. Bài thơ Câu cá mùa thu là một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp có cả cảnh thu và tình người sâu lắng.

Bài thơ trước hết là một bức tranh mùa thu mang vẻ đẹp cổ điển trường tồn. Viết về mùa thu, một đề tài nổi bật của thơ ca cổ điển, ta bắt gặp câu thơ tả thực về mùa thu của Nguyễn Du:

Kẻ lên ngựa, kẻ chia ô

Rừng phong thu đã nhuốm màu quýt

Đến với Nguyễn Khuyến, nhà thơ sử dụng một hình ảnh ước lệ rất quen thuộc trong thơ cổ:

Nước ao lạnh thu trong veo

Nhìn từ chiếc thuyền câu trên ao nhỏ, bức tranh mùa thu được mở ra nhiều hướng. Không gian mùa thu trở nên thoáng đãng, rộng rãi giúp tác giả cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của mùa thu. Đó là sự cảm nhận bằng xúc giác về cái “lạnh” của nước ao thu, sự cảm nhận bằng thị giác về độ trong của nước. Mùa thu, nước không còn đục ngầu như những ngày hè oi bức kèm theo những cơn mưa rào bất chợt. Thu mọi thứ trở nên êm đềm hơn, tĩnh lặng hơn, nước ngừng lăn tăn, màu nước đỏ ngầu mà thay vào đó là một màu trong vắt có thể nhìn thấu tận đáy. Trong khuôn viên có chiếc ao nhỏ “sóng xanh theo làn sóng khẽ gợn”. Hình ảnh những làn sóng xanh chỉ gợn nhẹ thể hiện sự tĩnh lặng hoàn toàn của không gian. Dường như con người có thể nghe thấy âm thanh nhỏ nhất của sóng biển.

Không gian tiếp tục được mở rộng, tác giả hướng mắt lên trời và cảm nhận trời xanh: “Mây bồng bềnh trời xanh”. Câu thơ vừa thể hiện độ cao thăm thẳm của bầu trời, vừa gợi lên một màu xanh thẫm trong trẻo êm đềm, thanh bình làm cho bầu trời càng cao và rộng hơn. Khung cảnh nổi bật với màu vàng của lá: “Lá vàng khẽ đung đưa trong gió”. Chiếc lá vàng mong manh, nhỏ bé, nhẹ nhàng (hơi lay động) nhưng chỉ với chút vàng ấy thôi đã cho thấy cảnh sắc mùa thu rất dịu dàng, êm dịu. Những hình ảnh thơ giản dị, quen thuộc không chỉ thể hiện cái hồn của cảnh thu mà còn là cái hồn của cuộc sống ở miền quê xưa.

Trong không gian thu ấy, hình ảnh con người hiện ra thật ít khách giữa ngõ vắng. Hay ở cuối bài, người đó xuất hiện trong tư thế nằm nghiêng, bất động, hơi phờ phạc vì đi câu cá và có vẻ không quan tâm đến câu chuyện. Phong cách hành văn tài hoa, sinh động: sóng – hơi gợn, lá – khẽ đung đưa, mây – lượn lờ, câu thơ cuối có một âm duy nhất: “Cá đớp dưới chân vịt” ở đâu mà gãy? lúc tĩnh lặng, nhưng ngược lại nó làm tăng thêm vẻ yên ắng, tĩnh lặng của cảnh vật. Cảnh thu dưới ngòi bút của Nguyễn Khuyến hiện lên thật đẹp, nên thơ nhưng cũng vô cùng trong lành, tĩnh lặng đặc trưng của làng quê đồng bằng Bắc Bộ.

Bức tranh mùa thu đã bộc lộ được tình yêu mùa thu của người trong cảnh. Đó là tâm trạng u uất, là tâm hồn lặng lẽ, là lòng người thăm thẳm và trống vắng, là nỗi cô đơn trống trải. Tình yêu mùa thu ấy được thể hiện qua: màu xanh của bầu trời, màu vàng của chiếc lá khẽ đung đưa trong gió. Đặc biệt, hai bài văn chứa đựng cả những nỗi niềm và những điều thầm kín của một nhà Nho. Hai câu thơ cuối trở về đúng với nhan đề “Câu cá mùa thu” khi khắc họa hình ảnh người đánh cá và bộc lộ tâm trạng của nhà thơ. Đi câu, tư thế ngồi bất động trong lòng thuyền “kê gối buông cần” như hóa thạch trong thời gian và không gian, mà dửng dưng trước tiếng cá đớp mồi “cá đớp động ở đâu. ..”. Người đi câu, nhưng không để ý đến câu vì có lẽ câu chỉ là cái cớ để suy nghĩ và ngẫm nghĩ về dòng trôi của thời thế thay đổi… Vần “eo” thuộc kiểu chết rất đáng tiếc. được sử dụng một cách thần tình, góp phần miêu tả một không gian thu nhỏ, phù hợp với tâm trạng u uất của một người ở ẩn.

Nghệ thuật miêu tả cảnh ngụ ngôn giúp thể hiện tâm tư, tình cảm của tác giả trước thời cuộc. Sử dụng ngôn ngữ tinh tế, điêu luyện: tài năng ngôn ngữ bậc thầy của tác giả đã gợi tả được những biểu hiện tinh tế của cảnh vật, những nỗi niềm thầm kín khó tả của tâm trạng. Sự kết hợp giữa phong cách nghệ thuật cổ điển (bút pháp tả cảnh ngụ ngôn, hệ thống hình ảnh ước lệ, lối di chuyển trái phải…) với những sáng tạo riêng (hình ảnh đời thường, ngôn ngữ đời thường…).

Bằng những nét bút tài hoa, ngôn ngữ giản dị mà súc tích, ông đã phác họa nên một bức tranh vô cùng đẹp, tiêu biểu cho một cảnh làng quê Việt Nam, qua đó thể hiện tình yêu thiên nhiên của tác giả. Đồng thời, tình yêu mùa thu cũng bộc lộ tâm trạng, nỗi niềm thầm kín của Nguyễn Khuyến với thời cuộc.

Xem thêm các bài văn mẫu về phân tích và lập dàn ý tác phẩm lớp 11:

thu-dieu.jsp

Các bộ đề lớp 11 khác